Hàng năm, trong những ngày còn nguyên dư âm của Tết Nguyên đán, hương sắc mùa xuân vẫn còn ngập đất trời, đông đảo người dân quận Hải An lại náo nức chuẩn bị lễ hội Từ Lương Xâm, tưởng nhớ công lao của người Anh hùng dân tộc Đức Vương Ngô Quyền. Đây cũng là lễ hội lớn nhất của quận Hải An, là lễ hội duy nhất khiến hầu hết người dân địa phương sẵn sàng gác bỏ mọi bộn bề của cá nhân, gia đình để tham gia.
Di tích lịch sử Từ Lương Xâm là một trong “tứ linh từ” nổi tiếng của vùng đất An Dương cổ, nay thuộc phường Nam Hải, quận Hải An. Đây là một trong những “linh từ” nổi tiếng, được suy tôn là “Từ Cả” – nơi đứng đầu phụng thờ Đức Vương Ngô Quyền lãnh đạo quân dân nước ta giành chiến thắng trong trận chiến Bạch Đằng lịch sử năm 938.
Di tích được xây dựng trên khu đất vốn là nơi Ngô Quyền cùng các tướng lĩnh đắp thành vành kiệu và đóng đại bản doanh tiền phương, chiến thắng quân Nam Hán năm 938. Hiện nay, Từ Lương Xâm còn lưu giữ được nhiều cổ vật quý như: câu đối, bức đại tự, 45 sắc phong, cọc Bạch Đằng năm 938. Từ Lương Xâm được Nhà nước xếp hạng di tích lịch sử cấp Quốc gia ngày 12.12.1986.
Từ năm 2022, Lễ hội truyền thống Từ Lương Xâm đã được công nhận là Di sản văn hóa văn hóa phi vật thể quốc gia và mới đây nhất, ngày 17/1/2025, Thủ tướng Chính phủ đã có Quyết định số 152/QĐ-TTg công nhận khu di tích Từ Lương Xâm là Di tích Lịch sử quốc gia đặc biệt.
 |
Lễ rước trong Lễ hội truyền thống Từ Lương Xâm. |
Trong nhiều năm qua, Đảng bộ, chính quyền và các tầng lớp nhân dân thành phố Hải Phòng nói chung, quận Hải An nói riêng đã không ngừng nỗ lực gìn giữ, bảo tồn, tôn tạo, phát huy những nét đẹp, giá trị truyền thống lịch sử của di tích quan trọng, cũng như Lễ hội truyền thống tốt đẹp này trong kho tàng văn hoá lịch sử oai hùng của dân tộc và của thành phố Cảng.
Lễ hội không chỉ giáo dục, khơi dậy niềm tự hào dân tộc, các giá trị văn hóa, lịch sử truyền thống trong các tầng lớp nhân dân, mà còn là dịp để mọi người cùng thể hiện sự cảm phục, tri ân những công lao to lớn của cha ông ta trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, cũng như góp phần phát huy những giá trị của di sản trong phát triển công nghiệp văn hóa, du lịch tại địa phương.
Theo sử sách ghi lại, vào thế kỷ thứ X, vùng đất đã được người dân khai phá, nhưng vẫn còn dày đặc những hồ đầm, lạch thoát triều và thường xuyên chịu tác động của các giai đoạn biển tiến, biển thoái với địa hình hiểm trở vùng cửa biển Bạch Đằng.
 |
Tượng đài Đức Vương Ngô Quyền tại khu Di tích Từ Lương Xâm. |
Năm 938, được tin quân Nam Hán do Vạn vương Hoằng Tháo dẫn đầu hung hăng mang quân xâm lược nước ta, Ngô Quyền đã nhanh chóng xây dựng lực lượng, chiêu mộ binh mã, chọn vùng đất Lương Xâm làm bản doanh chỉ huy chiến trận.
Từ nơi đây, các lực lượng do Đức vương Ngô Quyền chỉ huy đã làm nên một trận đại chiến thắng trên dòng sông Bạch Đằng lịch sử, nhấn chìm toàn bộ các chiến thuyền của quân xâm lược Nam Hán, mở ra một kỷ nguyên độc lập lâu dài cho dân tộc ta.
 |
Di tích Từ Lương Xâm - nơi đặt đại bản doanh của Đức Vương Ngô Quyền năm xưa. |
Sau khi Đức vương Ngô Quyền mất, dân làng Lương Xâm xưa (nay thuộc phường Nam Hải, quận Hải An, thành phố Hải Phòng) đã dựng đền thờ vị tổ trung hưng đất nước và tôn vinh Đức vương Ngô Quyền là Thành hoàng, thần chủ của vùng đất cửa sông Bạch Đằng.
Với công lao to lớn của Đức vương Ngô Quyền, nhiều triều đại đã ban sắc phong suy tôn ông là “Thượng đẳng tối linh Đại Vương” và là vị tổ trung hưng của dân tộc…
 |
Lễ hội truyền thống Từ Lương Xâm được tổ chức trang trọng hằng năm. |
Chủ tịch Ủy ban nhân dân quận Hải An Nguyễn Anh Tuấn cho hay, cùng với tiềm năng, thế mạnh về địa lý, kinh tế, chính trị, văn hóa của đô thị mới vươn ra biển, Di tích lịch sử quốc gia đặc biệt Từ Lương Xâm và Lễ hội truyền thống nơi đây sẽ tiếp thêm sức mạnh nội lực để Đảng bộ, chính quyền và các tầng lớp nhân dân địa phương nỗ lực tiến bước mạnh mẽ hơn cùng thành phố Hải Phòng và cả nước tiến vào kỷ nguyên mới.
